image
Հրատապ լուրեր:

Տիարպեքիրի Սուրբ Խաչ եկեղեցին վտանգի տակ

Տիարպեքիրի Սուրբ Խաչ եկեղեցին վտանգի տակ

Թուրքիոյ Տիարպեքիր քաղաքի պատմական Սուր շրջանի Ալիփաշա թաղամասին մէջ գտնուող Սբ. Սարգիս հայկական կաթողիկէ եկեղեցին գանձ որոնողներու թիրախ դարձած է: Անոնք կը հանեն եկեղեցւոյ քարերը ու կը վաճառեն, գանձ գտնելու յոյսով` անցքեր կը բանան պատերուն կամ հիմքերուն մօտ, որոնց հետեւանքով առանց այդ ալ կիսաւէր եկեղեցին յայտնուած է ամբողջապէս ոչնչանալու վտանգի տակ։

Թուրքալեզու Tigrishaber կայքը կը գրէ, որ արձանագրութիւններու ու պատմական հաւաստի տեղեկութիւններու սակաւութեան պատճառով եկեղեցւոյ մասին քիչ բան յայտնի է:

«Զուիցերացի պատմաբան Մաքս Վան Պերքհեմ «Ամիտա» անունով աշխատութեան մէջ կը գրէ, որ օսմանահպատակ հայերը եկեղեցին կառուցած են 1515-ին ու անուանած Սուրբ Սարգիս: 19-րդ դարու բանասէր, աշխարհագրագէտ Ղուկաս Ինճիճեանի աշխատութեան մէջ կը խօսուի քարաշէն, հնգախորան հայկական եկեղեցւոյ մասին, իսկ Թուրքիոյ ասորական համայնքի ներկայացուցիչ, պատմաբան Գաբրիէլ Աքիւզը այդ եկեղեցւոյ համար կ՛օգտագործէ Մօր Տումիանա անունը»,- կը նշէ աղբիւրը:

Եկեղեցւոյ մասին տեղեկութիւններ հաղորդած է Անգարայի համալսարանի արեւելեան լեզուներու բաժանմունքի շրջանաւարտ Ռուվեիա Թունչ, որ Գերմանիոյ մէջ կը ղեկավարէ «Յիշողութիւն ու տեղանք» նախագիծին աշխատանքները: Եկեղեցւոյ վերաբերեալ ուսումնասիրութիւններ կատարած Թունչ կը նշէ, որ Սբ. Սարգիսը միւս մեծ եկեղեցիներու նման իր կազմին մէջ ունեցած է դպրոց.

«Այդ դպրոցն ալ եկեղեցիէն շատ ուշ չէ կառուցուած: 16-րդ դարուն այնտեղ հայերէն եւ աստուածաբանութիւն դասաւանդուած են: 1800-ականներուն Տիարպեքիրի վիլայէթի 2 դպրոցներէն մէկը Սբ Սարգիսի, միւսը Սբ Կիրակոսի կազմին մէջ եղած էր: Այդ 2 դպրոցներուն մէջ մինչեւ կէսօր հայերէն եւ թրքերէն դասաւանդուած են, իսկ կէսօրէն մինչեւ երեկոյ` ձեռագործ արհեստներ: Սակայն հայոց պատրիարք Կարապետ 3-րդը հասկնալով, որ գրագիտութիւնը բաւարար մակարդակի վրայ չէ, շրջաբերական կ՛ուղարկէ համայնքին` պահանջելով առեւտրականներու ու արհեստաւորներու հովանաւորութեամբ դպրոցներ կառուցել: 1800-ականներուն այս վիլայէթներուն մէջ ամէնուր կը սկսին դպրոցներ կառուցելու: Դպրոցներու կառուցումով կ՛աշխուժնայ կրթական կեանքը, որու շրջանակներուն մէջ Սբ. Սարգիս եկեղեցւոյ կազմին մէջ 1847-ին  օրիորդաց դպրոց մըն ալ կը կառուցուի, որ աւելի ուշ դասընթացներ կու տայ նաեւ չափահասներու։ Այդպիսով` դպրոցը շատ արհեստագործներու համար մասնագիտութիւն կը սորվեցնէ։

Հայկական դպրոցներուն մէջ հիմնականօրէն կը դասաւանդէին թուաբանութիւն, աշխարհագրութիւն, բնագիտութիւն, օսմանեան գրականութիւն, տրամաբանութիւն, քրէական օրէնսգիրք, կրօններ, ինչպէս նաեւ ձեռագործ աշխատանքներ:

Այսօրուան Տիարպեքիրի Եաւուզ Սէլիմ, Սուլէյման Նազիֆ նախակրթարաններու շէնքերը, Տիարպեքիրի առեւտուրի ու արդիւնաբերութեան պալատի ու շարք մը այլ շէնքեր այդ ժամանակներուն կառուցուած հայկական դպրոցներ եղած են:

Թունչ կը պատմէ, որ Օսմանեան կայսրութեան մէջ 4572 ոչ քրիստոնէական դպրոց եղած է, սակայն անոնցմէ 4074 չեն ունեցած պաշտօնական թոյլտւութիւն, իսկ Սբ Սարգիս եկեղեցւոյ կազմին մէջ գործող դպրոցներուն թոյլտւութիւն տրուած է միայն 1893-ին:

«Օրիորդաց դպրոցին, սակայն, այդպէս ալ թոյլտւութիւն չէ տրուած,- կը շարունակէ Թունչ,-եւ հետաքրքրականը այն է, որ թէեւ 1893-ին փաստաթուղթեր ստացած է, սակայն Սբ. Սարգիս եկեղեցին ու դպրոցները անմասն չեն մնացած 1894-96 թուականներու սադրանքներէն: Եկեղեցին այրած է, դպրոցները` աւերուած: Միեւնոյն ժամանակ լուրջ վնասներ կրած են բազմաթիւ հայկական արհեստանոցներ, խանութներ ու տուներ:

«1899-ին թուագրուող փաստաթուղթ մը մէջ կը նշուի, որ եկեղեցւոյ դպրոցներու վերանորոգման համար թոյլտւութիւն տրուած է: Ատկէ ետք ուսումնական կեանքը շարունակուած է դպրոցներու մէջ` հակառակ բազմաթիւ տուներէն հաւաքուած էին հայերէն դասագիրքերը:

1915-էն ետք եկեղեցին ու դպրոցները բռնագրաւողները զանոնք օգտագործած են որպէս անմշակ բրինձի գործարան, անասնագոմ, հացահատիկի պահեստ եւ այլն: Վերջին տարիներուն Սուր թաղամասին մէջ տեղի ունեցած բախումներէն (նկատի ունի 2015-Դեկտեմբերէն 2016-ի Մարտին թաղամասին մէջ քիւրտ զինեալներու ու թուրք ուժայիններու միջեւ տեղի ունեցած բախումները) ետք թաղամասին մէջ սկսած քաղաքաշինութեան ծրագրի հետեւանքով եկեղեցին յայտնուծ է քանդուելու վտանգի տակ»,-կը նշէ Թունչ:

Անոր խօսքով` այս պահուն գանձախոյզներու յարձակումները եկեղեցւոյ վրայ կը շարունակուին, ուստի 80 տոկոսով աւերուած եկեղեցին պահպանելու համար պէտք է անյապաղ միջոցներ ձեռնարկուին:

«Եթէ եկեղեցին քանդուի, անոր հետ կը վերանայ ամբողջ պատմութիւն մը ու յիշողութիւն»,- կ՛ահազանգէ Թունչ ու կը նշէ, որ թէեւ եկեղեցին քանդուելու եզրին է, բայց դէպի իրեն կը քաշէ բազամաթիւ զբօսաշրջիկներ Թուրքիայէն ու արտասահմանէն:

«Ամէն տարի այստեղ Հայաստանէն խումբեր կու գան: Եթէ վերականգնուի, կը դառնայ զբօսաշրջիկներու մշտական կանգառներէն մէկը»,- կ՛եզրափակէ Թունչ:

 

 

Աղբիւրը՝ Ermenihaber.am